Sadece kendi karnını doyurmakla meşgul olan bir insan ne pahasına olursa olsun hayatta kalmaktan başka amacı olmayacaktır. Bu nedenle çevre algısı kendi ihtiyacı ile sınırlı kalacaktır. Karnını doyurmak için bir iş, işe ulaşmak için bir araç, kendi nesilini sürdürmek için bir aile,...gibi şeylere ihtiyacı olacaktır. Hepsi fiziki hayatını sürdürebilmek için yapması gereken eylemden ibarettir. Bunun ötesinde herhangi bir eyleme ne gereksinim duyacaktır, ne de onu yeşertecek zamana sahiptir.
Onun çevre algısı ona sunulan yorumdan ibaret kalacaktır. Bulunduğu ortama göre kendine en yakın yorumu seçecek ve doğru olduğuna inanacaktır. Kabul ettiği yaşam şekli, kabul edeceği görüşü etkileyecektir, çünkü özgün yorum yapmak için gereken donanıma ve o donanımı elde etmek için de boş zamana sahip değildir.
Yorum yapabilmesi için fikir tarihinin hangi engellere takıldığını ve şu anki hale nasıl gelindiği konusunda bilgiye sahip olması gerekir. Hangi fikirlerin çıkmaz sokağa çıktığını, hangi görüşlerin alternatif sunduğunu ve onların da ne gibi problem doğurduğunu fikir tarihini incelerken anlamalıdır. Tarih yıkım üstüne inşa olmuş fikirlerle doludur. Tüm bunlardan asıl anlaşılması gereken şey, fikirlerin de evrimsel bir yapıya sahip olduğu, tuğla üstüne tuğla korcasına inşa edildiğini görmesidir. Çıkmaz sokaktan çıkartan alternatif görüşlerin de zamanı geldiğinde önü çıkmaz sokağa ulaşacağı aşikardır. Bu işlem sonsuz bir işlemdir. Bilgimizin sınırlı, bilmediğimizin sınırsız olduğundan kaynaklanır. Her bildiğimiz şey bilmediğimiz şeyi daha da çoğaltacaktır.
Her ne kadar bilinmeyen çok olsa da bildiğimiz ile hayat sürdürmek mümkündür, belirsizlik içinde yaşamak mümkündür. Bu ip üstünde denge sağlayan cambaza benzer. Cambazın denge sağlaması ayağının altındaki ipin dengesiz olmasına bağlıdır. Belli bir zamandan sonra ipin o dengesiz hali ile rezonans kurararak ip ile bir olur, yolda yürümek ile ip üstünde yürümenin pek bir farkı kalmaz. Bu deneyimi yapabilmesi için zamana gereksinim vardır. Onca başarısız deneyleri içine alan zamana ihtiyaç vardır. Azimli şekilde çalışıp dengeyi sağlayacağı konusunda güvenceye sahip olursa eğer, ip üstünde gezmeyi başarır. Bu denge gelecek korkusunu yemekle gelir.
Gelecek korkusu olan birinin ile iyi cambazlık yapması beklenemez. Öyle bir lükse sahip değildir o. Onun tavrı tüketici tavrına benzer. O, ona sunulan malları tüketmeye öğrenmiştir. Bilgi de ona satın alınır bir mal gibi gelir.
Bu durumu değiştirmek için hem birey olarak ve hem toplum olarak nelerin yapılması gerektiği konusunda çözüm üretecek olursak, bireyin ve toplumun tüketici durumundan üretici konumuna geçmesi gerektiğini söylemek gerekir. Birey kendinde gelişme ihtiyacı duyması ve bu boşluğu doldurmak için de zaman ayırması gerektiğini kavraması gerekir. Yiyip içmekten çok zihinsel besine de ihtiyacı olduğunu kavradığı andan itibaren iyi "besin" almak için tüm gücünü mobilize edecektir.
İyi besin, taş üstüne taş konalabilecek tür bilgilerden oluşması gerekir. Yalan üstüne inşa edilen ev kendi ağırlığı altında çökmeye mahkumdur. Taşa tapmanın da bir anlamı yoktur, çünkü kurulacak ev evrimsel bir olgudur. Ne zaman bilgi taşa dönüşürse, işte o zaman çıkmaz sokak yakında demektir.
Bir devletin özgün yorum yapmayı teşvik etmesi mümkündür. Gelecek korkusunu biraz da olsun azaltmak bir birey için yeterli olabilir. Sosyal ağ bu korkuyu yenmek için örülmelidir ki insanların birbirine olan bağı azalsın ve mahalle baskısından kurtulsun. Bağımlılığın dozu ile özgün yorum yapma ters orantılıdır. Ne kadar bağımlı olunursa o kadar özgün yorum yapılamaz. Tüketici ruhundan ancak ve ancak bağımlılığın azalması ile gerçekleşir.
Diğer taraftan özgür yorumu destekleyici diğer etken faktörlerden bir tanesi medya ve yazarların bu konuda sorumlu davranmalarından geçer. Onların etik davranışı okurlara hem örnek ve hem de yol gösterici olacaktır. Bilhassa onların tutumları halkı şekillendirmekte çok önem taşır. Zamanı olmayanlar için yorum sunacağı için onun her yazdığı okuru bir bir etkileyecektir. Yaptığı yoruma takındığı davranışı okurun kopyalayacağından yola çıkarak, yorumun hem sağlam tabana oturmuş olmasına, hem de ebedi olmadığına işaret etmelidir. Aksi halde onun yorumu da taş haline gelecektir.
İyi bir eğitim nasıl olur sorusu tüm yeni anne ve babaları meşgul ediyor. En iyi eğitimi çocuğuna vermek ve onun geleceğini güvence altına almak istenir. Bu niyette tabii ki kötü birşey yoktur. Gel gelelim bu niyeti uygulamaya geçince işler değişiyor. Her ne kadar niyet iyi olsa da çocuk için en iyi şey nedir? sorusunu yanıtlamak bir o kadar da zordur. Bunun zorluğu bu sorunun çocuğa sorulması değil de, ebeveynin kendisi yanıtlamaya çalışması olayı biraz daha zorlaştırıyor.
Neden mi? Ebeveyn kendi açısından olaya bakıyor. Kendisi o zamana kadar edindiği deneyimi unutuyor, o zamana kadar mağlubiyetini ve zaferini unutuyor, çocuğunu kısa yoldan zafere ulaştırmak istiyor. Çocuğunun kendisi gibi labirentte kaybolup gitmesini istemiyor. Bu nedenle çocuğun her isteğini gözünden okurcasına yapıyor. Çocuğu okula götürüyor, oyun bahçesine götürüyor, ona çocuğun hayel edemeyeceği oyuncakları alıyor, bir dediğini iki etmiyor, yeter ki çocuk mutlu olsun.
Mutluluğu çocuk böyle elde edebilir mi? Aslına bakılırsa bunu Dostoyevski yanıtlamıştı, o diyordu ki (aklında kalabildiği kadarını aktarıyorum), bir insana gün boyunca yemek verin, yapması gereken şey sadece geleceğini sürdürmek ve zevk almak olsun, yine de bu rahatlığı tehlikeye atacaktır, sadece kendi deliliğini tatmak için.
Başka bir hikayede, bir civcivin yumurtadan çıkmasına dayanamayan biri civcive yardım etmek için yumurta kabuğunu kırar. Civciv büyüdükçe bu iyiliğin neye mal olduğu anlaşılır. Civciv yumurtadan çıkmak için verdiği mücadele ile kanatlarını güçlendirirmiş. Zamanı gelmeden yumurtadan çıkan civciv uçmayı becerememiş. Yapılan iyiliğin ne kadar iyi olduğuna artık siz karar verin.
Çocuk için herşeyi yapan ebeveynlere helikopter ebeveynler deniyor. Çocuk için herşeyi üstlenen ebeveyn çocuğun kendi başına karar verme yetisinin yetişmesine müdahale eder. İyiyi, kötüyü ayırt etme şansından mahrum eder. Mağlubiyetin de hayata dahil olduğunu, hayatın gül bahçesi olmadığını deneyimlemeyi önler. Mağlubiyetin de hayata dahil olduğunu cocuk yaşaya yaşaya öğrenmesi gerekir.
Çok güvenli bir ortamda büyüyen çocuk dünyanın isteğini karşılaması gerektiği konusunda hisse kapılır, ve başkasını da isteğini yerine getirmesi gereken bir araç olarak kullanmasını öğrenir. Kendi isteği olduğu kadar başkasının da isteğinin olabileceğinden mahrum kalır. Empati kurma yetisi gelişmesi yerine körleşir. İyi bir insan yetiştirmek isterken, kendisini beğenen, başkası ile sosyalleşemeyen şımarık bir fert ortaya çıkar. Aslında her isteğin gerçekleşmeyeceğini yaşayarak öğrenen birinin ayakları daha sağlam yere basar. Sadece kendi yetisini deneyimleyen biri hayata sağlıklı bakar. O halde çocuklara deli olma şansı verilmesi herkesin işine yarayacaktır.
Bilmediğini bilene bilemedigi şey sonsuzdur. Bilemeyip de bildiğini zanneden için bildiği şey sonsuzdur. Birincisi alçakgönüllüdür, diğeri kendini beğenmiş.
Hayatta kalmak için her organizma geleceği tahmin etmek zorundadır. Yaşamı tahmininin tutarlılığına bağlıdır. Vahşi bir hayvanın geldiğini göremeyen, veya onun hareketlerini önceden kestiremeyenin hayatı pek uzun sürmez. Bu yüzden sadece düşmanı görmek yetmez, düşman ile empati kurması da gerekir, yani kendisini düşman yerine koymasını bilmelidir ki onun bir sonraki hamlesini iyi tahmin edebilsin.
Empati kurmak da geleceği tahmin etmek içindir. Empati kuramayan asosyal olmakla birlikte kalmaz, ortama ayak uyduramayacaktır da aynı zamanda. O çevresinden gelen sinyalleri doğru şekilde değerlendirip, diğer insanlarla rezonansa geçemeyecektir. O aldığı sinyallere doğru anlam yükleyememektir. Karşısındakinin bir sonraki hareketini bilemeyen geleceği tahmin etmekte de zorluk çekecektir.
İyi tahmin etmenin en az iki şartı vardır.
1) Mevcut olan sinyallerin tanınması ve
2) o sinyallere operasyon yapabilmesi.
Mevcut olan sinyallerin toplamına kültür diyoruz. O halde insan yaşadığı kültürü tanıması gerekiyor. Bu da demek oluyor ki, kültürel olguların şeffaf olması gerekiyor. Bu olgular bilinmeyerek alınan değer ve yargılarla sınırlı kalmaz, aynı zamanda yazılı olguların da bilinmesi gerekir. Sadece o kültürün değil, tüm insanlığın kültürel varlığını tanıması onu daha etkin ve öngörüsü daha isabetli kılır hale getirecektir.
Buraya kadar ki kısa tanımlama olayın muhafazakar tarafı ile ilgilendi. Bunun yanında şimdiye kadar sabit zannettiğimiz değerlerin tekrar işlem görmesi olayı yukardaki ikinci noktaya götürür. O zamana kadar öğrendiğimiz olguları tekrar işlemden geçirip yeni olgular üretmek, başka deyiş ile, onlarla oynamak yeni olguların doğmasını sağlayacaktır. Yeni olgu doğmasına bile şimdiye kadar yapılan tahminlerin oluşumunu anlamakta yardımcı olacaktır.
İyi tahmin etmenin sırlarından bir tanesi, muhafazakar yapı ile oyun halinde yeni oluşumlara fırsat tanımaktır. Bu da demek oluyor ki: biz bilmiyoruz, sadece tahmin ediyoruz.
Tahmin etmek, potansiyel oluşumlar içerisinden sadece bir tanesini seçmekle oluşur. Kutuyu açmadıkca kedinin (Schrödinger) yaşayıp yaşamadığını bilemeyiz, ancak kutuyu açmaya karar verdikten sonra kedi ya ölüdür, ya da yaşıyor olur. İki ihtimalden biri kutuyu açmaya karar verdikten sonra belirir. Verdiğimiz karar bir daha geri dönüşümlü olamaz.
İyi tahmin, bu sürece gelinceye kadarki yolumuzu iyi not etmeye bağlıdır (Muhafazakarlık ilkesi). Ancak ve ancak karar verdikten sonra geri dönüp hangi adımları attığımızı inceledikten sonra yöntemimizdeki hatayı tespit edip düzeltme şansına sahibiz. Biz bilmiyoruz, sadece tahmin ediyoruz.
