Uymak

Aristo mantigi ile ivme kazanan matematiksel bilim kendi sinirlari icinde karar verme mekanizmasi gelistirmistir. Ona göre bir sey ya vardir, ya da yoktur, ikisi bir anda var olamaz. Birseyin var olabilmesi icin o seyin sinirlari digerlerinden kesin ayrilabilir olmasi, o seyin arkaplandan ayrilmis olmasi gerekir. Onu arkaplandan ayirmakla ona özel bir sifat verilir, o bir isim (kelime) ile ödüllendirilir. Aristo mantigina göre isim ile obje arasindaki anlam tek olmalidir. Anlam coklugu halinde birseyin ya var, ya da yok olabilme hali olamaz. O sey hem var olabilir hem de yok.

Matematiksel Aristo mantigi anlam coklugu konusunda problem yasamaktadir. Onun icin isim ile obje eslesmesi birebir olmalidir, aksi halde anlam coklugu yasanacaktir ve karar veremeyecektir. Coklu anlam tasiyan masalimsi, alegorik, benzetmeler ona sorun yaratacaktir. Bunun yaninda kelime ile tanimlanmis olgular arkaplandan soyutlanmis olmalari gerekir. Anlamini arkaplandan alan olgular konusunda karar vermek Aristo mantigi icinde mümkün olamiyacaktir.

Arkaplan derken neden bahsediyoruz? Arkaplan bilinenin ötesinde hissedilen ama kesin ifadelerle aciklanamayan diyardir. Bu arkaplani aciklamak icin teoriler üretilmistir. Mistik yapitlar, dini kavramlar, batil inanislar ve hatta bilim bile bu bilinmeyen konusuna isik tutmak ister. Her bir deneyim hissedilen ama kesin bir bilgiye sahip olunamayan konularda fikir yürütüp gereksinim duydugumuz güvenceyi saglamak amaclidir.

O halde Aristo mantigi kesin ve belirgin bilgilerle, arkaplan ile ilgili teoriler ise daha cok flu, tahmin ve benzetmelerle ugrasir. Arkaplana göre var olan biseyin Aristo mantigina göre var olmama ihtimali bir hayli yüksek. Aristo mantigi arkaplani degerlendirecek yönteme sahip degildir. Arkaplan anlatisina göre hem var olan, hem de olmayan olgular Aristo mantigina ters düsecektir. O halde bir seyin var olup olmadigini anlamak icin onun hangi "mantigi" kullandigini bilmek gerekir. Mantik karisimi gercek anlamda mantik hatasina yol acabilir.

Arkaplanin da Aristo mantigina benzer bir mantigi olabilir mi? Uyumluluk bu konuda yardimci olabilir. Uyumluluk objelerle isimler arasinda birebir eslesme beklemez. Uyumluluk icerisinde cok anlamlilik da sorun yapmaz. Metaforun anlami anlattigi seylerin arkasinda yatar. O bir benzetme ile bilinmeyene isik tutmaya calisir. O görülen seylerin ötesinde veya arkasinda daha gizli seylere isaret eder. Onun amaci isaret etmektir. O Aristo mantiginda oldugu gibi karsilastirma yapmaz yapamaz da, cünkü karsilastirmak istedigi baska bir olgu yoktur. O sadece parmagi ile gösterir. Onu görmek veya görmemek bizim elimizdedir.

Isaret edilen sey dogru veya yanlis olamaz, o simdiye kadar edindigimiz bilgilerle ya uyumludur ya da uyumsuz. Uyumlu oldugunda o seyin kesin dogru oldugu hakkinda bilgimiz yoktur, biz sadece o seyin hissimizle catismadigini görürüz. Ona yakinlik hissettigimizde o seyin kendi özümüzle uyumlu oldugunu anlariz.

Herseyin uyumlu olabilecegi kanisi her arkaplan teorisinin "dogru" oldugu yanilgisina düsürebilir. Elimizde herhangi bir ölcüm mekanizmasi olmamasina ragmen böyle bir teorinin uyumlu olup olmadigina karar vermek mümkün mü? Bunu olumlu yanitlamak mümkün. Herhangi bir teori hayata dair katkida bulunuyorsa ona uyumlu demekte bir sakinca yoktur. Baska kriterlerin de bulunacagi kanisindayim. Arastirmak gerekir.